Në kampin e refugjatëve sirianë në Idomeni
Shkruan Ron Salaj
Kanë kaluar shtatëmbëdhjetë vite nga lufta në Kosovë. Luftë e cila solli vrasje, masakra, burgosje dhe pastrim etnik. Si pasojë e kësaj me mijëra kosovarë u deshtën të iknin në një nga kampet e refugjatëve të vendosura në Maqedoni, Shqipëri dhe Mal të Zi. Ende i kujtoj pamjet e refugjatëve teksa kalonin kufirin; fëmijë që qanin, nëna që kërkonin mëshirë, pleq që nuk i rezistonin dot rraskapitjes. Kujtoj gjithashtu netët e gjata para televizionit, nën tymin e duhanit dhe cingërrimat e telefonit, duke ndjekur zhvillimet e fundit. Refugjatët kosovarë kishin mbërritur në Ulqin dhe Anë të Malit – aty ku kam kaluar fëmijërinë – shumica prej tyre të strehuar në familje ulqinake dhe anamalase. Në shkollën ku shkoja unë arritën edhe nxënësit e parë kosovarë për të ndjekur mësimet. Më kujtohet po ashtu derisa vijonim orët e mësimit, raketat kalonin mbi shkollë dhe për çdo zhurmë të raketës vëmendja jonë zhvendosej nga klasa në qiellin e kaltërt, ku kishin mbetur vijat e bardha të lëna nga raketa.
*
Shtatëmbëdhjetë vite më pas gjendem në anije, në portin e Ankonës, me rreth 250 aktivistë, të rinj dhe të vjetër, me profesione nga më të ndryshmet, shumica prej tyre italianë. Të gjithë pjesë e karavanit “Over the Fortress” (“Përtej fortesës”), organizim i dhjetëra qendrave sociale, organizatave të ndryshme, për të dërguar ndihma humanitare në kampin e refugjatëve në Idomeni, që gjendet pak kilometra nga kufiri Greko-Maqedon. Përtej ndihmave, ajo që dëshironim të dërgonim më shumë ishte mesazhi ynë: Evropa e shndërruar në një fortesë, me mure dhe tela me gjemba, nuk është Evropa që duam; Evropa solidare dhe e hapur, është Evropa që duam. Pas gjashtëmbëdhjetë orëve udhëtim në Detin Adriatik, mbërritëm në portin e Igumenicës. Na mungonin edhe katër orë udhëtim me autobus për të mbërritur në qytezën e Idomenit, në veri të Selanikut.
Ndalesa e parë ishte në Polikastro, një fshat disa kilomtra nga Idomeni. aty ku Hoteli Park, një hotel i vogël i shndërruar në strehimore për dhjetëra vullnetarë që kishin ardhur nga shtete të ndryshme dhe refugjatë sirianë. Mbërritja e karavanit tonë kishte bërë jehonë në qarqet lokale për shkak se ishim grupi më i madh që kishte mbërritur ndonjëherë, në mënyrë të organizuar. Pasi morëm informatat më të fundit të situatës në kamp, filluam ti klasifikonim ndihmat që i kishim sjellur nga Italia, për t’u nisur pastaj në kampin e Idomenit. Pasi ngarkuam furgonin me ndihma, së bashku me shtatë activist të tjerë, u nisëm për Idomeni. Në furgon nuk fliste askush, të gjithë ishim kurioz dhe nën ankth për atë se çfarë kishim për të parë. Rruga gjarpërore me kthesa nuk përfundonte edhe pse tabela kishte sinjalizuar që vetëm tre kilometra na ndanin nga Idomeni. Ishte pasdite vonë, dhe dielli sapo po perëndonte. Në një moment, mbërrijmë në maje të një kodre, nga ku shihje një fushë të gjerë, dhe poshtë saj na shfaqet Kampi i Idomenit, i mbuluar me një mjegull të bardhë të shkaktuar nga qindra zjarre të vogla, të ndezura nga familjet për t’u ngrohur dhe gatuar. Disa kilomotra matanë kampit ishte ndërtuar muri me tela me gjemba, që ndante Greqinë me Maqedoninë. Muri që ndante përgjysmë shpresat e refugjatëve.
Pak para se errësira të mbërrinte, ne u futëm në kamp. Era e karbonit nga zjarret e ndezura nuk të lënte të marrësh frymë lirshëm. Kontakti i parë me kampin ishte hutues: fëmijë që qanin, gra që gatuanin nën zjarr, të rinj që ecnin rrugës duke pirë çaj, burra që pinin duhan afër tendave, gazetarë dhe televizione që ishin pozicionuar në hyrje të kampit, grupe vullnetarësh që asistonin në punë të ndryshme. Në momentin që ne ishim futur në kamp, një grua sapo lindi fëmiun e saj, e pa-asistuar nga mjekët. Çuditërisht, kampi ishte i hapur për të gjithë, nuk kishte kontrolle policore, dhe çdokush mund të hyjë e të dalë pa patur problem. Vetëm një patrullë policiore ishte e pozicionur në mes binarëve të trenit që të dërgonin në Maqedoni. Përballë patrullës policore gjendej tenda e protestës, ku një numër refugjatësh protestonin çdo dite në kërkim të të drejtave të tyre dhe lirisë së lëvizjes. Çdokush mund të sillte ushqim, veshëmbathje, materiale medicinale. Madje disa refugjatë kishin pozicionuar tavolina të vogla ku shisnin vezë, cigare, numra të telefonit, vaj dhe ushqimore tjera. Paradoksalisht kampi ishte shndërruar në një hapësirë të lirë, por që në të njëjtën kohë përfaqësonte simbolin e pengesës së lëvizjes së lirë.
Kushtet brenda kampit nuk përmbushnin as standardet minimale higjeniko-sanitare. Era e ujërave të zeza së bashku me djegien e materialeve plastike ndihej gjithandej. Shumica e familjeve, tre-katër anëtarëshe, jetonin nën tenda të vogla, ku gjatë ditëve me shi jeta bëhej e pamundur. Jeta e refugjatit në kampin e Idomenit është jetë e cila kalon duke pritur në rradhë. Refugjatët duhet të presin në rradhë për çdo gjë: që kur fillon dita në mëngjes për të shkuar në banjo, për të marrë dru për zjarrë, pastaj për tu vizituar tek doktori, për të marrë një gotë caj, për të marrë veshëmbathje, për të marrë ushqim, për të mbushur baterinë e telefonit, etj. Kështu procesi i pritjes në rradhë shëndërrohet në proces të mbijetesës.
*
Kampi i Idomenit sot përfaqëson dy fytyrat e Evropës: në njërën anë fytyrën teknokratike dhe neoliberale të Brukselit e cila përfaqësohet përmes telave me gjëmba, policisë dhe marrëveshjes me Turqinë autoritare. Ndërsa, në anën tjetër e shohim fytyrën e Evropës solidare e cila përfaqësohet nga qindra qytatarë që kanë ardhur, jo vetëm në Idomeni por edhe në kampet e tjera, për të qëndruar në solidaritet me refugjatët duke asistuar në shërbime të ndryshme. Kampi i Idomenit dhe kriza e refugjatëve janë simptomet e një Evrope të sëmurë si pasojë e politikave të saj të gabuara – ajo çfarë Evropa ka mbjellur, sidomos në këto 10 vitet e fundit, është tani duke i korrur. Këtë e përshkruan më së miri Alain Badiou, i cili në esenë e tij “Only one world” (“Vetëm një botë”) shkruan: “Rënia e murit të Berlinit simbolizoi triumfin e të qenit një botë, bota e demokracisë. Sot, megjithatë, mund ta shohim se muri vetëm ka lëvizur. Përpara, muri ka ndarë Lindjen totalitare dhe Perëndimin demokratik; ndërsa sot muri ndanë kapitalistët e pasur të sferës Veriore të globit me të varfërit e dërrmuar të sferës Jugore. ‘Të përjashtuarit’ (‘excluded’) është emri i të gjithë atyre që nuk janë në botën e vërtetë por jashtë saj, prapa murit dhe telave me gjemba, pa marrë parasysh a janë bujq në fshatra, refugjatë, banorë urbanë që jetojnë në favelas, etj. Deri më 1990 ka qenë i vendosur muri ideologjik, muri i hekurt politik; sot është muri që ndan kënaqësinë e të pasurit prej dëshirës së të varfërit. Në mënyrë që bota e unifikuar e objekteve dhe tregut monetar të ekzistojë, qeniet humane duhet të ndahen në bazë të origjinës së tyre dhe resurseve që kanë. Çmimi i botës së unifikuar të Kapitalit është kjo ndarje brutale dhe dhunuese e qeniës humane në dy regjione të ndara nga mure, qenë të policëve, kontrolle burokratike, patrullave navale, telave me gjemba dhe deportimeve.”
Refugjatët në Kampin e Idomenit paraqesin atë që Jacques Recnier do ta quante ‘part of no part’ (pjesë e jo pjesës) që do të thotë se ata janë “element” të sistemit shoqëror, por pa zë dhe pa vend në sistemin shoqëror. Ata sot përfaqësojnë homo sacer – apo jetën e zhveshur nga gjithçka. Dhe kjo jetë e zhveshur, sipas Giorgio Agamben, nuk është më jeta e subjektit që do të shtypet. Nuk është po ashtu as jeta e armikut që mund të vras. Është jeta në mes jetës dhe vdekjes që mund të identifikohet si jeta e të dënuarit ose jeta e personit në gjendje të komës. Në këtë sens, Kampi i Idomenit paraqet jetën në gjendje të komës permanente, jetën në formën e saj të zhveshur nga të gjitha të drejtat, dhe mbi të gjitha nga dinjiteti njerëzor. Kampi i Idomenit sot paraqet kampin e koncentrimit të riprodhuar me fytyrë njerëzore të shekullit 21. Dhe çdo heshtje apo mbyllje kufiri përballë kësaj situate katastrofike është pranim dhe mbështetje e terrorit brenda kampeve të refugjatëve. Kësaj radhe bindja përballë politikave të Evropës për fortifikimin e Evropës është bindje drejt politikave për ta vazhduar më tej dhe thelluar gjendjen e terrorit. Shpresa e vetme janë qytetarët – pikërisht ata të cilët e rrëzuan murin e Berlinit mund ti rrëzojnë edhe telat me gjemba të Evropës moderne. Dhe ashtu siç na përkujton Alain Badiou: “Kundër kësaj shprese katastrofike dhe nihiliste të shtetit të sigurisë, le ti përshëndesim të gjithë të huajt e së nesërmës.”
